اعتکاف کودکاعتکاف عبارت است از درنگی که مخصوص عبادت و توسط مکلّف مسلمان در مساجد جامع که با داشتن نیّت و گرفتن روزه انجام می‌شود و مدّت آن سه روز یا بیش‌تر است. در صحت اعتکاف کودک علما اختلاف‌نظر دارند و قول قوی‌تر این است که اعتکاف کودک ممیّز صحیح است و با انجام آن، مستحق اجر و پاداش می‌باشد. طبق دیدگاه مشهور فقها، اعتکاف مستحب در روز سوّم واجب می‌شود، اما این وجوب شامل کودک ممیز نمی‌شود، زیرا وجوب اتمام اعتکاف در روز سوّم، حکم الزامی است و کودک، مکلّف و ملزم به رعایت حکم الزامی واجب و یا حرمت، نیست. ۱ - تعریف اعتکافاعتکاف در لغت به معنی درنگ و ماندن در مکان مخصوص است، و در اصطلاح فقها عبارت از درنگی است مخصوص عبادت و توسط مکلّف مسلمان در مساجد جامع که با داشتن نیّت و گرفتن روزه انجام می‌شود و مدّت آن سه روز یا بیش‌تر است. ۲ - استحباب اعتکافدلیل بر استحباب آن، آیاتی از قرآن است، مانند آن‌که می‌فرماید: ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان (نمازگزاران) پاکیزه دارید. «وَعَهِدْنا اِلی اِبْراهیمَ وَاِسْماعیلَ اَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطّائِفینَ وَالْعاکِفینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ». هم‌چنین روایات متواتر بر استحباب آن دلالت دارد. امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: روش رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین بود که در دهه آخر ماه مبارک رمضان در مسجد اعتکاف می‌نمود. «کٰانَ رَسُولُ الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اِذٰا کٰانَ الْعَشْرُ الاَوٰاخِرُ اِعْتَکَفَ فیِ الْمَسْجِدِ». ۳ - حکم اعتکاف کودک ممیّزالبته در این‌که آیا اعتکاف کودک ممیّز، صحیح است یا خیر؟ دیدگاه‌های مختلفی مطرح گردیده است: الف: برخی از فقها معتقدند، شرط صحّت اعتکاف، تکلیف است، بنابراین انجام آن از غیربالغ صحیح نیست. ب: برخی دیگر گفته‌اند، به‌عنوان تمرین بر عبادت، صحیح است. ج: قول سوّم که قوی‌تر به‌نظر می‌رسد این است که اعتکاف کودک ممیّز صحیح است و با انجام آن، مستحق اجر و پاداش می‌باشد، زیرا عبادات کودک مشروع و صحیح است. آیت‌الله فاضل لنکرانی در این‌باره می‌نویسد: «در صحّت اعتکاف، بلوغ شرط نیست، چرا که عبادات کودک شرعی است نه تمرینی، و اعتکاف در هیچ وقتی از اوقات، خودش واجب نیست تا وجوب آن از کودک برداشته شود. افزون بر این، اطلاق ادلّه‌ای که بر استحباب اعتکاف دلالت دارد، کودک ممیّز را نیز شامل می‌شود. ۴ - اتمام اعتکاف در روز سوّماعتکاف مستحب است، ولی با نذر و عهد و ... واجب می‌گردد و بر طبق دیدگاه مشهور فقها، اعتکاف مستحب در روز سوّم واجب می‌شود، به این معنی که معتکف مجاز است در روز اوّل و دوّم اعتکاف خود را فسخ و از مسجد خارج شود، ولی با شروع روز سوّم، حق ندارد آن را فسخ نماید، بلکه واجب است به پایان برساند. حال آیا این حکم در حق کودک ممیّز، بر فرض صحّت اعتکاف وی، جریان دارد؟ ظاهراً چنین نیست، زیرا وجوب اتمام اعتکاف در روز سوّم، حکم الزامی است و کودک، مکلّف و ملزم به رعایت حکم الزامی واجب و یا حرمت، نیست. [۲۶]
جمعی از نویسندگان، موسوعة احکام الاطفال وادلّتها، ج۵، ص۶۶.
۵ - محرّمات اعتکاف نسبت به کودکفقیهان در احکام اعتکاف، اموری را بر معتکف حرام دانسته‌اند، مانند لمس و بوسیدن زن نامحرم، زناشویی، استشمام عطر، خرید و فروش، مجادله برای اثبات کلام خویش، در امور دینی باشد و یا دنیوی و... اینک این پرسش مطرح می‌باشد که آیا این امور بر کودک معتکف همانند مکلّفین، حرام است؟ دو وجه ذکر شده است: وجه اوّل: باید کودک از این امور در زمان اعتکاف اجتناب نماید، زیرا فرض بر این است که اعتکاف وی صحیح و شرعی است؛ البتّه کودک، مخاطب به حکم حرمت نیست، بلکه بر ولیّ وی واجب است او را از ارتکاب محرمات مزبور منع نماید، شبیه باب احرام حج و عمره کودک، که باید ولیّ وی او را از ارتکاب محرّمات احرام منع نماید. وجه دوّم: اجتناب از محرّمات اعتکاف بر کودک واجب نیست، زیرا قرار دادن اعتکاف به منزله احرام در جمیع احکام نیاز به‌دلیل دارد و در این‌باره دلیلی وارد نشده است. به عبارت دیگر، وجوب اجتناب محرّمات احرام بر کودک، از ادلّه استفاده می‌گردد و وجهی برای سرایت آن به اعتکاف وی وجود ندارد، زیرا ما انسان‌های عادی، عالم به ملاک و منشا احکام نیستیم و از روایات هم، چنین حکمی استفاده نمی‌شود. در کلمات فقها نیز به آن تصریح نشده است، بنابراین اگر کودک، اعتکاف خود را با ارتکاب محرّمات مانند خوردن و آشامیدن و ... در روز باطل نماید، پرداخت کفّاره بر او واجب نیست نه در حال کودکی و نه بعد از بلوغ وی. هم‌چنین بر ولیّ وی واجب نمی‌باشد. البتّه رعایت احتیاط در جمیع موارد نیکو و پسندیده است. [۳۴]
جمعی از نویسندگان، موسوعة احکام الاطفال و ادلّتها، ج۵، ص۶۴-۶۵.
۶ - پانویس۷ - منبعانصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۲، ص۱۵۳-۱۵۵، برگرفته از بخش «فصل دوازدهم عبادات کودک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱/۵. |